LỰA CHỌN LOẠI HÌNH DOANH NGHIỆP

Lựa chọn loại hình doanh nghiệp:  Khởi nghiệp đang là một từ khóa rất “hot” trong cộng đồng người trẻ Việt. Việt Nam hiện có 1.400 startup, đã trở thành môi trường khởi nghiệp lớn thứ 3 Đông -Nam Á, chỉ sau Singapore và Indonesia. Kéo theo đó, tỷ lệ thành lập doanh nghiệp cũng tăng đột biến.Tính tới giữa năm 2013 đã có 39,000 doanh nghiệp đăng ký thành lập so với con số 69,874 doanh nghiệp đăng ký cả năm 2012. Những con số này chứng tỏ rằng nền kinh tế đang có chuyển biến đi lên.

Vậy khi một tổ chức, cá nhân quyết định thành lập một doanh nghiệp, câu hỏi đặt ra đầu tiên chính là cần lựa chọn một loại hình doanh nghiệp nào phù hợp với yêu cầu của mình và quy định của pháp luật. Luật Doanh nghiệp 2014 quy định bốn loại hình doanh nghiệp là: Doanh nghiệp tư nhân (DNTN), Công ty hợp danh (CTHD), Công ty trách nhiệm hữu hạn (CTTNHH) và Công ty cổ phần (CTCP).  Bài viết dưới đây sẽ phân tích một số yếu tố chủ yếu dựa trên đặc tính cơ bản của từng loại hình doanh nghiệp để cá nhân, tổ chức cân nhắc lựa chọn chọn cho mình loại hình phù hợp nhất khi thành lập doanh nghiệp.

Có nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn loại hình doanh nghiệp. Tổ chức, cá nhân cần cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố này để hiểu vì sao lại nên chọn loại hình doanh nghiệp này mà không phải là loại hình doanh nghiệp khác, từ đó đưa ra được quyết định loại hình doanh nghiệp phù hợp. Các yếu tố chủ yếu thường được cân nhắc bao gồm:

• Thủ tục và chi phí thành lập và vận hành doanh nghiệp;
• Tư cách pháp nhân và trách nhiệm của chủ sở hữu doanh nghiệp;
• Số lượng chủ sở hữu doanh nghiệp và tên doanh nghiệp;
• Cơ cấu tổ chức quản lý;
• Khả năng chuyển nhượng và bán doanh nghiệp; và
• Khả năng huy động vốn.

Thủ tục và chi phí thành lập và vận hành doanh nghiệp

Khi bắt đầu lựa chọn loại hình doanh nghiệp, một trong những câu hỏi đầu tiên mà chủ sở hữu đặt ra là liệu thủ tục và chi phí thành lập và vận hành loại hình doanh nghiệp nào đơn giản và đỡ tốn kém nhất. Trong phạm vi nguồn lực của chủ sở hữu và yêu cầu về phát triển doanh nghiệp trong tương lai, đâu là loại hình doanh nghiệp phù hợp nhất mà không tốn thời gian và chi phí cho chủ sở hữu thành lập và vận hành doanh nghiệp.

1. Thủ tục và chi phí thành lập.

Không tính đến yếu tố nguồn vốn trong nước hay nước ngoài và chỉ xét về loại hình doanh nghiệp, hồ sơ xin thành lập doanh nghiệp và thủ tục thành lập các loại hình doanh nghiệp như DNTN, CTHD, CTTNHH, CTCP không có sự khác biệt đáng kể do vậy không có sự khác biệt đáng kể về chi phí và thời gian để thành lập giữa các loại hình trên.

Thủ tục thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài dưới hình thức CTTNHH và CTCP tương đối phức tạp hơn so với thành lập doanh nghiệp trong nước dưới hai hình thức trên và do vậy cũng tốn kém hơn.

2. Thủ tục và chi phí vận hành

Một cách tương đối, có thể sắp xếp theo thứ tự như sau:

DNTN có cơ cấu tổ chức quản lý đơn giản nhất và chủ doanh nghiệp có thể tự mình quản lý DNTN. Do vậy, chi phí quản lý DNTN ít tốn kém nhất.

CTHD và CTTNHH có cơ cấu tổ chức quản lý phức tạp hơn DNTN nên tốn kém chi phí quản lý hơn DNTN.

Và CTCP có cơ cấu tổ chức quản lý phức tạp nhất nên tốn kém chi phí quản lý hơn so với các doanh nghiệp kể trên. Chi phí tổ chức cuộc họ đại hội đồng cổ đông, kể cả việc gửi thông báo mời họp và thuê địa điểm họp, là một chi phí quản lý tốn kém của CTCP.

Tư cách pháp nhân và trách nhiệm của chủ sở hữu

Vấn đề quan trọng cần cân nhắc tiếp theo liên quan đến việc doanh nghiệp có tư cách pháp nhân hay không và chủ sở hữu chịu trách nhiệm hữu hạn hay vô hạn đối với các nghĩa vụ của doanh nghiệp.
Đứng dưới góc độ giới hạn trách nhiệm của chủ sở hữu đối với nghĩa vụ nợ của doanh nghiệp, hình thức CTTNHH và CTCP ưu việt hơn so với DNTN và CTHD.
Khoản 1 Điều 183 Luật Doanh nghiệp 2014 quy định “Doanh nghiệp tư nhân là doanh nghiệp do một cá nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp”.
CTHD mặc dù có tư cách pháp nhân nhưng thành viên hợp danh cũng có trách nhiệm vô hạn dối với các nghĩa vụ nợ của công ty (theo quy định tại điểm b Khoản 1 Điều 172 Luật Doanh nghiệp 2014).
Đây là lý do cơ bản mà số lượng DNTN ở Việt Nam rất hạn chế vì cá nhân có thể lựa chọn CTTNHH một thành viên, theo đó cá nhân có trách nhiệm hữu hạn mà vẫn có quyền kiểm soát hoàn toàn đối với công ty. Cũng tương tự như vậy, CTHD cũng rất hiếm ở Việt Nam trừ một số loại hình kinh doanh mà bắt buộc phải thành lập dưới hình thức CTHD trong một số trường hợp nhất định.

Số lượng chủ sở hữu và tên doanh nghiệp khi thành lập doanh nghiệp

Nhiều chủ sở hữu doanh nghiệp chỉ muốn thành lập và quản lý doanh nghiệp một mình mà không muốn có sự tham gia của các chủ sở hữu khác. Khi doanh nghiệp phát triển và cần nhiều chủ sở hữu góp vốn thì việc doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu là không thể tránh khỏi. Chủ sở hữu đôi khi cũng muốn tên doanh nghiệp phản ánh tên riêng của mình.

Đứng từ khía cạnh này, nếu chủ sở hữu chỉ muốn quản lý doanh nghiệp một mình và muốn giữ tên doanh nghiệp giống tên mình thì hình thức phù hợp nhất là DNTN, CTHD hoặc CTTNHH một thành viên.
DNTN và CTTNHH một thành viên có một chủ sở hữu (theo quy định tại khoản 1 Điều 73 và khoản 1 Điều 183 Luật Doanh nghiệp 2014)
CTTNHH hai thành viên có số lượng chủ sở hữu tối thiểu là hai và tối đa là năm mươi (theo quy định tại điểm a Khoản 1 Điều 47 Luật Doanh nghiệp 2014).
Điểm a Khoản 1 Điều 172 quy định CTHD “ Phải có ít nhất 02 thành viên là chủ sở hữu chung của công ty” và không giới hạn số lượng tối đa.
Nếu chọn hình thức CTCP thì phải có ít nhất ba cổ đông và không hạn chế số lượng cổ đông tối đa (theo quy định tại điểm b Khoản 1 Điều 110 Luật Doanh nghiệp 2014).

Cơ cấu quản lý hoạt động cần biết khi thành lập doanh nghiệp

Loại hình doanh nghiệp quyết định đến việc quản lý hoạt động của doanh nghiệp đó và khả năng tách biệt giữa quyền sở hữu và quyền quản lý doanh nghiệp. Đứng dưới góc độ của chủ sở hữu, càng có sự tách biệt giữa quyền sở hữu và quyền quản lý doanh nghiệp có nghĩa là chủ sở hữu càng mất quyền kiểm soát đối với doanh nghiệp.
Trong trường hợp chủ sở hữu không muốn từ bỏ quyền quản lý hoàn toàn doanh nghiệp, hình thức DNTN, CTTNHH một thành viên và CTHD là loại hình phù hợp nhất.
Khoản 1 Điều 185 Luật Doanh nghiệp 2014 quy định: “Chủ doanh nghiệp tư nhân có toàn quyền quyết định đối với tất cả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp”. Và theo quy định tại Điều 75 Luật Doanh nghiệp 2014 về quyền của chủ sở hữu công ty TNHH một thành viên thì khi chọn hình thức DNTN hoặc CTNHH một thành viên, chủ sở hữu toàn quyền quyết định mọi vấn đề trong quản lý hoạt động doanh nghiệp. Trong trường hợp này, chủ sở hữu cũng đồng thời là người quản lý doanh nghiệp. Nếu đây không phải là vấn đề quan trọng, các hình thức khác như CTTNHH hai thành viên trở lên hoặc CTCP có thể được sử dụng.

Khả năng chuyển nhượng và bán doanh nghiệp

Trong quá trình hoạt động, chủ sở hữu có thể muốn chuyển nhượng phần vốn góp hoặc bán doanh nghiệp (thông qua việc chuyển nhượng toàn bộ phần vốn góp). Khả năng chuyển nhượng là một yếu tố quan trọng cần cân nhắc vì thông thường chủ sở hữu muốn tự do chuyển nhượng phần vốn của mình mà không cần thông báo hay xin chấp thuận của người khác.
Có các hạn chế nhất định đối với việc chuyển nhượng phần vốn góp đối với CTHD, CTTNHH và CTCP.
Theo quy định tại khoản 3 Điều 175 Luật Doanh nghiệp 2014 “Thành viên hợp danh không được chuyển một phần hoặc toàn bộ phần vốn góp của mình tại công ty cho người khác nếu không được sự chấp thuận của các thành viên hợp danh còn lại”

Trong CTTNHH, thành viên chỉ được phép chuyển nhượng phần vốn góp của mình cho bên thứ ba sau khi đã chào bán phần vốn đó cho các thành viên còn lại theo tỷ lệ tương ứng với phần vốn góp của họ với cùng điều kiện (quy định tại Khoản 1 Điều 53 Luật Doanh nghiệp 2014).

Theo quy định tại điểm d khoản 1 Điều 110 Luật Doanh nghiệp 2014, cổ đông CTCP có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình. Tuy nhiên, các cổ đông sáng lập bị hạn chế chuyển nhượng cổ phần phổ thông đăng ký ban đầu cho bên thứ ba trong vòng 3 năm kể từ khi thành lập công ty trừ khi có sự chấp nhận của đại hội đồng cổ đông.

Còn đối với DNTN, chủ DNTN không được tự do chuyển nhượng vốn đầu tư của mình  cho người khác, tuy nhiên, chủ DNTN có thể bán doanh nghiệp cho người khác (quy định tại Khoản 1 Điều 187 Luật Doanh nghiệp 2014) và cũng theo quy định tại Khoản 2 thì chủ doanh nghiệp vẫn phải chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác mà DNTN chưa thực hiện, trừ trường hợp người mua, người bán và chủ nợ có thỏa thuận khác.
Đứng dưới góc độ này, CTCP là hình thức phù hợp nhất để tạo điều kiện cho việc chuyển nhượng và bán doanh nghiệp.

Khả năng huy động vốn khi thành lập doanh nghiệp

Doanh nghiệp không thể chỉ dựa duy nhất vào nguồn vốn góp của chủ sở hữu để phát triển hoạt động kinh doanh. Đến một giai đoạn phát triển nhất định, doanh nghiệp cần huy động các nguồn vốn khác, chủ yếu thông qua việc phát hành chứng khoán hoặc vay ngân hàng. Không có hạn chế theo luật đối với khả năng vay vốn ngân hàng của mọi loại hình doanh nghiệp. Tuy nhiên, không phải loại hình doanh nghiệp nào cũng được phép phát hành chứng khoán.
DNTN, CTHD không được phép phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào (theo quy định tại Khoản 2 Điều 183, Khoản 3 Điều 172 Luật Doanh nghiệp 2014)
CTTNHH chỉ được phép phát hành trái phiếu thường (khoản 2 Điều 1 Nghị định 90/2011/NĐ-CP), không được quyền phát hành cổ phần (theo quy định tại Khoản 3 Điều 47 và Khoản 3 Điều 73 Luật Doanh nghiệp 2014).
Chỉ có CTCP được phép phát hành cổ phiếu, trái phiếu và bất kỳ loại chứng khoán khác để huy động vốn (theo quy định tại Khoản 3 Điều 110 Luật Doanh nghiệp 2014). Do vậy, so với CTCP, khả năng huy động vốn của các loại hình doanh nghiệp bị hạn chế hơn nhiều.